Wekelijks krijgt het MOA Expertise Center vragen binnen van aangesloten partners. De aard van de vragen is zeer verschillend. Voor het beantwoorden van de vragen worden interne en externe experts ingeschakeld. Er zijn doorgaans geen kosten aan verbonden. Dit keer een vraag over 'informed consent'.

Vraag:

Een onderzoekbureau wil een toestemmingsverklaring ontwikkelen en gaat daarbij uit van een informed consent. Het bureau vraagt zich af of de MOA daarvoor richtlijnen heeft en waar men specifiek op moet letten.

Antwoord:

Om eenvoudig te beginnen: ‘informed consent’ is juridisch een verkeerde manier om toestemming te krijgen. ‘Informed consent’ bestaat in de Avg niet. Het is niet meer zo onder de Avg, dat je de respondent informeert en dan er vanuit mag gaan dat er toestemming is als de respondent vervolgens een vragenlijst gaat invullen. De Avg heeft namelijk aan toestemming iets toegevoegd. Er dient namelijk sprake te zijn van een verklaring of een ondubbelzinnige actieve handeling, dit naast het goed informeren van de respondent. Er zal dus niet met een ‘informed consent’ kunnen worden gewerkt, tenzij deze met een verklaring of een ondubbelzinnige actieve handeling wordt bekrachtigd.

De Avg kent verschillende grondslagen op basis waarvan persoonsgegevens mogen worden verwerkt. Daarnaast worden persoonsgegeven altijd voor een bepaald doel verzameld en dient verdere verwerking hiermee in overeenstemming te zijn (verenigbaar gebruik). Deze eis met betrekking tot verenigbaar gebruik tussen doelen geldt niet voor statistisch onderzoek zie artikel 89 Avg.

Er zal dus eerst moeten worden gekeken welke grondslag er wordt gebruikt. In algemene zin komen als grondslag in aanmerking:
· Gerechtvaardigd belang: grondslag kan niet worden gebruikt door overheidsinstanties, Avg laat dat niet toe;
· taak van algemeen belang of van een taak in het kader van de uitoefening van het openbaar gezag dat aan de verwerkingsverantwoordelijke is opgedragen, echter is het hebben van een algemeen belang erg ingewikkeld en zal onderzoek geen uitoefening zijn van openbaar gezag;
· Wettelijk voorschrift, hier zou sprake moeten zijn van een formele wet waarin dit onderzoek staat beschreven;
· Toestemming; toestemming kan als grondslag dienen voor het verwerken van gegevens voor statistisch onderzoek. Maar dan zal de toestemming dienen te voldoen aan de definitie van toestemming uit de Avg en dat is geen informed consent. Want Avg definieert toestemming als:

Artikel 4 lid 11) "toestemming" van de betrokkene: elke vrije, specifieke, geïnformeerde en ondubbelzinnige wilsuiting waarmee de betrokkene door middel van een verklaring of een ondubbelzinnige actieve handeling hem betreffende verwerking van persoonsgegevens aanvaardt;

En dit is dus geen ‘informed consent’.
Voordat er wordt overgegaan op toestemming wordt geadviseerd om te kijken of er een andere grondslag van toepassing is.
De toestemming zal steeds per onderzoek dienen te worden gevraagd. Wordt deze in algemene zin gevraagd dan is de informatie weer niet voldoende specifiek.
Welke tekst hoort er nu bij het vragen van toestemming om van een respondent persoonsgegevens te verwerken voor statistisch onderzoek, naast het aanbieden van een niet vooraf ingevulde aanvinkmogelijkheid voor de ondubbelzinnige actieve handeling uit de definitie, de respondent moet dit aanvinken:

0 Ja ik geef (naam onderzoekbureau) toestemming om mijn persoonsgegevens te verwerken bij de uitvoering van het (naam onderzoek) onderzoek. De rapportage zal anoniem zijn.

0 Ja ik geef (naam onderzoekbureau) toestemming om mijn persoonsgegevens te gebruiken voor de uitvoering van het (naam onderzoek) onderzoek. De rapportage zal anoniem zijn.

Als er bijzondere persoonsgegevens worden verwerkt voor het onderzoek zal de toestemming uitdrukkelijker moeten worden gevraagd, er zal dan iets meer informatie over het doel van het onderzoek moeten worden gegeven. Zou het bureau in de rapportage toch identificerende persoonsgegevens willen opnemen dan zal daarvoor apart toestemming dienen te worden gevraagd. Bij het vragen om deze toestemming wordt informatie verstrekt over soorten van persoonsgegevens, de ontvanger (zoals de Opdrachtgever), aan wie identificerende gegevens worden verstrekt en voor welke doeleinden.

1. In het licht van de Avg heeft een informed consent geen juridische waarde;

2. Kies de juiste grondslag om persoonsgegevens voor statistisch onderzoek te verwerken;

3. Overheid kan geen gebruik maken van gerechtvaardigd belang als grondslag;

4. Indien de grondslag toestemming is, dient de toestemming te voldoen aan de definitie van toestemming uit de Avg;

5. Rapportages van statistisch onderzoek zijn anoniem (niet herleidbaar, niet koppelbaar, niet deduceerbaar);

6. Als in de rapportage toch persoonsgegevens worden opgenomen dan dient daarvoor aan de respondent vooraf toestemming te worden gevraagd en verkregen;

7. Als toestemming de grondslag is dan zal deze per onderzoek dienen te worden gevraagd, een algemene toestemming voor alle toekomstige onderzoeken voldoet niet aan de definitie van toestemming (niet specifiek genoeg).